Wat willen we bereiken?

In het Friese veenweidegebied daalt de bodem. Oorzaak is de ontwatering van het veen, waardoor er zuurstof bij komt en het veen langzaam afbreekt (oxideert). Het grootste deel hiervan verdwijnt als CO₂ in de lucht. Als er geen maatregelen worden genomen is het veen in Fryslân aan het eind van deze eeuw verdwenen. Tegelijkertijd heeft de bodemdaling veel negatieve effecten: woningen, wegen en riolering verzakken, natuurgebieden komen steeds hoger te liggen ten opzichte van omliggend agrarisch gebied en verdrogen, de kwaliteit van het landschap verandert, er moet steeds meer water weggepompt worden om gronden geschikt te houden voor landbouw, waardoor grondwaterstanden lager en lager worden.

Onze ambitie voor de lange termijn (2050) is een blijvend evenwicht, waarin veenafbraak, bodemdaling en CO2-uitstoot nagenoeg zijn gestopt. De kwaliteit van landschap en natuur zijn verbeterd. Ook de leefbaarheid en vitaliteit staan op een hoog peil; de landbouw heeft zich aangepast aan de veranderde omstandigheden en recreatie en toerisme hebben zich verder ontwikkeld. Om tot deze ambitie te komen richten we ons voor 2030 op de volgende veenweidedoelen:

1. De negatieve effecten van bodemdaling zijn verminderd (gemiddeld 0,2 cm minder bodemdaling per jaar): Enerzijds door de absolute bodemdaling te beperken, anderzijds door de negatieve effecten te beperken, mitigeren of te compenseren. Dit moet ertoe leiden dat schade aan woningen, wegen en infrastructuur wordt beperkt, de stijging van kosten van waterbeheer in het gebied ook in de toekomst beperkt blijft, de verdroging van natuurgebieden is afgenomen, en het landschap en de cultuurhistorie van het veenweidegebied herkenbaar blijven.
2. De uitstoot van broeikasgassen uit de veenbodem is in 2030 met 0,4 megaton CO₂ equivalenten per jaar afgenomen.
3. De landbouw heeft een duurzaam toekomstperspectief.
4. Het watersysteem is waterrobuust en klimaatbestendig ingericht.

De invulling van de doelstellingen vindt plaats in gebiedsprocessen. Daarbij is maatwerk cruciaal. De structurele veranderingen die nodig zijn vragen een integrale benadering en brede samenwerking tussen partijen in en buiten het gebied. Dit doen we via een gebiedsgerichte aanpak. De Veenweideproblematiek is bij uitstek een integrale opgave. Hoe graag we ook willen; niet alle doelstellingen zijn al concreet in resultaten te vertalen. Wij zijn mede afhankelijk van de dynamiek in de samenleving en de middelen die het Rijk beschikbaar stelt. Op dit moment zijn de volgende middelen beschikbaar voor het programma binnen verschillende organisaties die onderdeel zijn van het programma:
Provincie Fryslân; bestuursakkoord 2019-2023                             € 10.150.000
Provincie Fryslân; krediet voorfinanciering grond Hegewarren       € 14.000.000
Provincie Fryslân; Veenweideprogramma 2021-2030                     € 12.500.000
Wetterskip Fryslân; Veenweideprogramma 2021-2030                   € 12.500.000
Rijk; Klimaatenvelop                                                                     €   3.150.000
Rijk; IBP-Vitaal Platteland                                                             €   4.913.200
Rijk; Impulsgelden Aldeboarn-De Deelen                                       €   7.000.000
Rijk; Impulsgelden Hegewarren                                                     € 15.000.000
Rijk; Regiodeal NIL 1e fase                                                           €      400.000
NB: bovenstaande bedragen staan zijn beschikbaar voor het programma maar staan niet allemaal op de provinciale begroting.

Door maximaal in te zetten op dynamische programmering en financiering wordt deze bestuursperiode gestreefd naar een zo groot mogelijk resultaat bij bovenstaande doelstellingen. Dynamisch programmeren en financieren wil zeggen dat we een aanpak opstellen, maar deze niet voor lange tijd helemaal vastleggen. We brengen initiatieven en projecten op gang en zoeken daar werkende weg (aanvullende) financiering bij. Daarbij zoeken we naar een mix van publieke en private middelen.

In 2021 is het Veenweideprogramma 2021 – 2030 door Provinciale Staten en het Algemeen Bestuur van Wetterskip Fryslân vastgesteld. In het najaar van 2021 stellen de zeven veenweidegemeenten het Veenweideprogramma 2021-2030. De uitvoering van het Veenweideprogramma 2020-2030 krijgt vorm in een netwerkorganisatie, waarin de provincie, het Wetterskip, gemeenten, ANWB (namens de recreatiepartijen), de landbouwpartijen, en de Friese Milieufederatie en natuurorganisaties participeren.

Met het uitvoeren van de maatregelen zoals beschreven in het Veenweideprogramma 2021-2030 werken we als Provincie ook aan de toepassing van de ‘Sustainable Development Goals’ van de Verenigde Naties. Door de uitstoot van CO₂ te verminderen werken we aan lokale, nationale en internationale klimaatdoelstellingen (SDG 13: ‘Climate action’). De Veenweideopgave benaderen we daarnaast niet alleen, maar in samenwerking met betrokken stakeholders (SDG 17: ‘Partnerships for the goals’).

Welke resultaten willen we in 2022 behalen?

• De eerste herijking van het Veenweideprogramma 2021-2030 vindt plaats en wordt ter besluitvorming aangeboden. In deze herijking wordt in ieder geval ingegaan op drie onderdelen, namelijk:
  • Eventuele aanvullende vormen van ondersteuning en de toekomstige inrichting van hoogwatercircuits voor de funderingsproblematiek;
  • De reductiedoelstelling voor het Friese veenweidegebied op basis van de landelijke verdeling van de opgave om in de veenweidegebieden 1 megaton CO2 equivalenten te verminderen;
  • Of de veengebieden met een veenpakket dunner dan 80 cm (inclusief moerige gronden) en de veengebieden met een dik kleidek (dikker dan 40 cm) ook een bijdrage moeten leveren aan de taakstelling die is afgesproken in het klimaatakkoord, op basis van de afspraken die op landelijk niveau worden gemaakt over de verdeling van de reductiedoestellingen en de monitoringssystematiek.
• In de uitvoering hebben we het programma in 2021 ingericht op basis van programmalijnen (PL) en dit bouwen we verder uit.
  • PL 1: Waterbeheer en klimaatadaptatie
  • PL 2: Bodem en grondgebruik
  • PL 3: It Nije Buorkjen
  • PL 4: Leefomgeving, natuur en biodiversiteit
  • PL 5: Integrale gebiedsaanpak
  • PL 6: Onderzoek en monitoring
• Voor waterbeheer en klimaatadaptatie werken we aan proeven en demonstraties, zoals HAKLAM, Boeren Meten Water en greppelinfiltratie om de grondwaterspiegel te verhogen.
• Voor Bodem en grondgebruik richten we proefvelden en demonstratievelden in voor het overlagen van veen en het keren van veenprofielen. Ook willen we een proeftuin bodem inrichten en andere bodemproeven uitvoeren en kunnen demonstreren.
• Voor het vormgeven van It Nije Buorkjen zullen we het uitgewerkte flankerend beleid voor het eerst testen in Aldeboarn – De Deelen. In samenwerking met de landbouwadviespool werken we daarnaast aan opleiding/begeleiding van adviseurs die de boeren gaan ondersteunen in dit proces.
• Voor leefomgeving, natuur en biodiversiteit ligt de focus op het uitwerken van een funderingsaanpak en de mogelijkheden om natuurgebieden versneld te vernatten.
• Voor het ontwikkelgebied Aldeboarn-De Deelen wordt het gebiedsplan vastgesteld en wordt verder ingezet op het doen van grondaankopen vooruitlopend op het gebiedsplan.
• Voor het ontwikkelgebied Hegewarren wordt een besluit genomen over de toekomstige inrichting, het vervolgproces en afspraken gemaakt over de manier waarop verschillende partijen hierin gaan samenwerken.
• Er wordt een vervolg gegeven aan de ontwikkeling van technische innovatie in de gebiedsprocessen. Komend jaar vinden pilots, demonstraties en praktijkproeven plaats om de veenoxidatie, bodemdaling en CO2-emissie te reduceren. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in vier soorten maatregelen, namelijk hydrologische maatregelen, bodemmaatregelen, CO2-emissie maatregelen en verdienmodellen.

De bovengenoemde resultaten kunnen alleen worden behaald mits er extra middelen van derde partijen beschikbaar komen.