Wat deden we in 2021?

De jaarstukken over 2021 zijn gereed. Met de jaarstukken kijken we terug op 2021. We werken nog volop aan onze ambities uit het bestuursakkoord.

Onderstaand stellen we diverse projecten en onderwerpen aan de orde waar we met trots op terugkijken, maar ook een aantal onderwerpen die door bijvoorbeeld corona vertraging hebben opgelopen. We behandelen deze thema’s via de ambities uit het coalitieakkoord. We sluiten af met een financiële blik op 2021.

Geluk op 1

Energiek Fryslân

De energietransitie blijft van onverminderd groot belang. Fryslân houdt vast aan de ambitie om in 2030 33% van alle gebruikte energie duurzaam op te wekken. Bovendien moet in 2030 25% energie bespaard zijn ten opzichte van het verbruik in 2010. Dat laatste is niet eenvoudig. In 2019 was de besparing over de gehele breedte genomen 2,6%, maar er is ook een lichtpuntje; in de gebouwde omgeving was de besparing 15,9 %. Het aandeel duurzame energie in het totale energieverbruik bedroeg 12,8%. Met de ingebruikname van Windpark Fryslân stijgt dat flink, naar 21%. Met het nieuwe energieprogramma dat we in 2021 opstelden, zien we nog een mooi scala aan ontwikkelingen om ons bij de gewenste doelen te brengen. Denk aan alle lokale initiatieven in de provincie en diverse aquathermieprojecten. Bovendien zijn er inmiddels al 94 energiecoaches actief die overal in de provincie klaar staan met hulp en advies.

Groen Fryslân

Natuur
Onder andere de stikstof- en veenweideopgave maken dat we veel aandacht hebben voor het landelijk gebied. In 2021 hebben we daar meerdere stappen in gezet. Allereerst hebben we verder gewerkt aan het Natuurnetwerk Nederland (NNN), mede door twee openstellingen vanuit de SKNL, waarmee voor 300 ha functiewijziging (wijziging van landbouwgrond naar natuurbestemming) is gerealiseerd. En de initiatieven vanuit Natuer mei de Mienskip hebben de eerste zaadjes geplant voor realisatie van een deel van het NNN. Daarnaast hebben we € 45 mln. vanuit het landelijke Programma Natuur gekregen voor natuurherstel en het voorbereiden van een gebiedsgerichte aanpak in gebieden waar de overbelaste stikstofgevoelige natuur onder stikstof te lijden heeft. Ook maakten we een start met vier pilotgebieden voor het Grutto Aanvalsplan waar ruim € 1,5 mln.in wordt geïnvesteerd. Verder leverde in 2021 het Inspiratieteam Veenweide een inspiratiedocument aan met ideeën voor het Veenweidegebied.

Soortenbeleid
In 2021 zijn door PS diverse documenten vastgesteld met betrekking tot provinciaal soortenbeleid. Denk hierbij aan de Nota Faunabeleid Fryslân en de Startnotitie voor het beleid voor de aanpak van invasieve exoten. Tevens is de Fryske guozzeoanpak geëvalueerd en zijn voorbereidingen getroffen voor de behandeling in PS van deze evaluatie met bijbehorende startnotitie. Daarnaast hebben wij veel aandacht besteed aan de problematiek omtrent aanrijdingen met reeën en, met name damherten. Samen met Provinciale Waterstaat en de Faunabeheereenheid Fryslân is gewerkt aan het in kaart brengen van de grootste knelpunten op provinciale wegen. Ook de wolf in Fryslân was een belangrijk thema. Zo stelde GS in maart 2021 de Projectgroep Preventie Wolvenschade Fryslân in. De projectgroep overhandigde in december haar advies aan GS over de omgang met de wolf in Fryslân in relatie tot schade aan vee en schapen. Fryslân leverde verder een stevige bijdrage aan de actualisatie van het interprovinciaal wolvenplan.

Water en klimaatadaptatie
Als uitwerking van de Omgevingsvisie is in 2021 het Regionaal Waterprogramma (2022-2027) opgesteld. Het Regionaal Waterprogramma is de opvolger van het huidige Vierde Waterhuishoudingsplan. Klimaatadaptatie is een belangrijk onderwerp geworden in het Regionaal Waterprogramma. Het definitieve waterprogramma wordt dit jaar, na vaststelling van de reactienota, aan de Staten voorgelegd.

Sinds 2021 werken we samen met Wetterskip Fryslân, Vitens en de gemeenten aan het uitvoeringsprogramma klimaatadaptatie Fries Bestuursakkoord Water en Klimaat 3.0 (FBWK3). Deze uitvoeringsagenda klimaatadaptatie is in ontwikkeling. De klimaatadaptatiemaatregelen, die de provincie en alle andere partijen willen uitvoeren worden hierin gebundeld. Dit sluit aan bij de afspraken van het landelijke Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Einddoel is dat Fryslân in 2050 klimaatbestendig is ingericht.

Agrarisch Fryslân

Landbouw
De landbouw bepaalt in sterke mate het aanzicht van het landschap, draagt bij aan de biodiversiteit en aan een leefbaar en aantrekkelijk platteland. De agrarische sector is van groot belang voor brede welvaart in Fryslân en ontwikkelingen in de landbouw zijn medebepalend voor de totale leefomgeving. Overeenkomstig het bestuursakkoord is het onze ambitie dat de landbouw in 2025 duurzaam en natuurinclusief is. Dat is een landbouw die grondgebonden en circulair is, bijdraagt aan herstel van biodiversiteit, maatschappelijk draagvlak heeft en duurzaam economisch renderend. We willen de landbouwsector helpen om van een viersterren landbouw een vijfsterren landbouw te maken, waarbij de vijfde ster een groene ster is. Daarbij staat kwalitatieve groei voorop en willen we het spanningsveld tussen landbouw en andere maatschappelijke wensen doorbreken. Daarbij is het van cruciaal belang dat boeren een levensvatbaar bedrijfsmodel kunnen vinden. Dit alles is vertaald in de landbouwagenda welke door PS in september is goedgekeurd en waarmee de organisatie samen met de stakeholders volop mee aan de slag gaat. Groot succes is de jonge boerenregeling, hier is veel meer gebruik van gemaakt dan voorspeld. Tevens is het transitiefonds opengesteld en is een kennisconsortium verzilting (Potato Valley) gevormd.

Stikstof
In 2021 is er vanuit het Programma Team Stikstof (PTS) een Voortgangsrapportage (door PS vastgesteld in februari 2021) afgerond ter voorbereiding op het Uitvoeringsprogramma, waarvoor in hetzelfde jaar de nodige voorbereidende werkzaamheden zijn verricht. Hierbij kan o.a. gedacht worden aan het onderzoeksrapport van de Wageningen University & Research (WUR) en voorbereidende werkzaamheden voor de Gebiedsgerichte Aanpak. Daarnaast zijn er gebiedsanalyses vastgesteld voor de 11 stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden in Fryslân en zijn er met regelmaat dialoogsessies georganiseerd waarbij belanghebbenden op de hoogte zijn gesteld van actualiteiten en ontwikkelingen op dit thema. Ook is er een digitaal stikstofplatform gerealiseerd binnen de website van de provincie (www.fryslan.frl/stikstof), waarvoor de nodige content is ontwikkeld. Te denken aan infographics, webteksten en een animatievideo. Verder zijn er nieuwsbrieven en persberichten gedeeld.

Ondernemend Fryslân

Economie vormt een belangrijk fundament voor brede welvaart. Een gezonde economie is ook in harmonie met zijn omgeving. Een economie die dat bereikt is een circulaire economie. We zien de overgang naar een circulaire economie als een kans voor het Friese MKB om nieuwe circulaire verdienmodellen te vinden. Er is in 2021 veel inzet gepleegd om begrip circulaire inkoop bekender te maken. Resultaat is dat circulariteit in meer projecten een rol krijgt.

Binnen het economisch beleid wordt samen met stakeholders gewerkt aan het uitbouwen van de zes sterke clusters/speerpunten in Fryslân. Met watertechnologie, HTSM, Dairy, Maritiem, Circulaire plastics en gastvrijheid willen we Onderwijs/kennis, ondernemers en overheid binnen een ecosysteem met elkaar verbinden om Fryslân op een paar sectoren op kennisgebied (inter-)nationaal te laten uitblinken.

In 2021 zijn er voor het noordelijke MKB diverse Europese- en Rijksregelingen opengesteld. Vanuit de door Europa verstrekte REACT EU middelen zijn dit de VIA-2021 (bestaande uit de VIA regeling Ontwikkeling en de VIA regeling Software), Open Innovatie Call, experimentele uitvraag ecosystemen. Daarnaast vanuit Rijksmiddelen: Plus MIT 2021 (bestaande uit de regeling MIT Haalbaarheid en MIT R&D samenwerking). Het aandeel van Friese bedrijven was hier ongeveer 1/3 deel in. Vanuit het No en Moarn pakket is een aantal stimuleringsregelingen opengesteld, zijnde de Nieuwe Economie Challenge en de Matrixtafel.

Leefbaar Fryslân

Dorpontwikkelmaatschappijen (DOM’s)
In 2021 hebben we grote stappen gemaakt in de verdere uitrol van de DOM-methodiek, door middel van de vormgeving van communicatietools en de werving van nieuwe DOM-dorpen. Ondanks de beperkende coronamaatregelen zijn in alle regio’s van Fryslân nieuwe DOM’s opgestart.  Naast de bestaande vijftien, zijn er in 2021 zestien DOM’s bijgekomen. Ook hebben we gewerkt aan een nieuwe subsidieregeling, die per 1 januari 2022 is opengesteld, en waar 28 nieuwe DOM’s mee kunnen worden gerealiseerd. Bij deze uitbreiding is gekozen voor een nieuwe organisatiestructuur.

Wonen
In 2021 hebben Provinciale Staten van Fryslân ingestemd met de Uitvoeringsagenda Wonen. Met dit programma werken we, samen met gemeenten, corporaties en marktpartijen, aan het in beweging krijgen van de Friese woningmarkt. Met de provinciale “Flexpool”-regeling ondersteunen we gemeenten bij de inhuur van extra expertise om hun plannen te versnellen. Hiervoor hebben we middelen van het Rijk gekregen die we zelf hebben gecofinancierd. Ons beleid is gericht op een toekomstbestendige woningvoorraad. Een belangrijk aandachtspunt is de vergrijzing. We hebben samen met gemeenten, corporaties, kennisorganisaties en de Taskforce Wonen en zorg geïnventariseerd wat de opgave in Fryslân is.

Sport
Door de coronamaatregelen hebben veel sportactiviteiten in Fryslân geen doorgang kunnen vinden. Dat geldt zowel voor topsport en breedtesport, als de Friese sporten. Voor de zomer hebben Provinciale Staten nieuw sportbeleid vastgesteld met de Beleidsbrief Sport 2021-2024 ‘Altyd priis’. De provincie streeft naar een vitale gemeenschap, waarin iedereen in Fryslân iedere dag met plezier kan sporten en bewegen. We willen dat Fryslân een brede en bijzondere sportprovincie blijft, en zich ontwikkelt tot sportregio in Europees verband. Daarnaast is er in het nieuwe sportbeleid aandacht voor innovatie en inclusie in de sport.

Blue zone/bloeizone
De doelstelling binnen dit project is dat er eind 2022 15 dorpen, wijken of buurten in Fryslân zijn met een bloeizone initiatief. Eind 2021 waren er 14 bloeizone initiatieven, verdeeld over 10 gemeenten. In drie gemeenten zijn er twee of drie bloeizone initiatieven.

Bestemming Fryslân

Verkeersveiligheid
Het aantal dodelijke ongevallen in het verkeer lag in 2021 iets lager dan het jaar daarvoor. Besluitvorming over een Regionaal Mobiliteits Programma is verplaatst naar 2022. Vanwege de demissionaire status van het kabinet heeft er geen BO-MIRT plaatsgevonden.

Infrastructuur
Meerdere RYP-projecten zijn in 2021 afgerond. Voorbeelden zijn de ovonde in de N369 bij Rottevalle, de N354 in Tsienzerbuorren, de bebouwde kom in Dongjum en ten westen van Lemmer de oversteek bij de kruising van de N359 met De Iedyk. Langs de N919 bij Oosterwolde is een innovatieve geleiderail geplaatst, waardoor de verkeersveiligheid is vergroot. Doordat er meer tijd nodig was voor de verlegging van kabels en leidingen, zijn de rotonde in de N357 in Hallum, het werk aan het kruispunt N355 in Quatrebras en de aanpak van de N359 tussen Bolsward en Tjerkwerd vertraagd.

In 2021 bleek de realisatie van minimaal vier hoofdfietsroutes over langere afstand die in het  Bestuursakkoord zijn opgenomen, niet haalbaar te zijn. Belangrijkste oorzaak was dat niet alle gemeenten in staat zijn tot co-financiering. Daarom zijn eind 2021 voorstellen gedaan om het doel bij te stellen. Langs de Centrale As vonden nadere onderzoeken plaats naar de oorzaken van problemen met staalslakken. Ook hebben we opnieuw maatregelen getroffen om schade die daardoor ontstaat te beheersen.

Openbaar vervoer
De restricties vanwege de coronapandemie overschaduwde ook in 2021 het openbaar vervoer. Doel was het openbaar vervoer zoveel mogelijk te continueren, ondanks lockdowns, teruglopende reizigersaantallen en daardoor noodzakelijke afschalingen. De aanbesteding van de nieuwe busconcessie 2022-2023 is door corona vertraagd. In plaats daarvan kwam er een noodconcessie voor twee jaar op tafel.

De Lelylijn is opgenomen in het Regeerakkoord. Het Rijk reserveert geld (3 miljard) om op termijn, met medefinanciering uit de EU en de regio, deze spoorverbinding te kunnen aanleggen. Vanaf september, na de afronding van werk op het spoortraject Herfte-Zwolle, konden sprinters op het spoor Leeuwarden-Zwolle doorrijden naar Zwolle. Over decentralisatie van de sprinterdiensten op dit traject zijn Rijk en provincie in gesprek, maar besluitvorming is verschoven naar 2022. Daarbij bracht de provincie ook de vervanging van de spoorbrug over het Van Harinxmakanaal door een spooraquaduct te berde.

Afsluitdijk
Aannemer Levvel is in 2021 gestart met de bouw van de coupure voor de vismigratierivier (VMR) in de Afsluitdijk. De westflank van de VMR is na een riettransplantatie vanaf de Makkumer Noordwaard voltooid, maar het totale project loopt vertraging op vanwege raakvlakken met werk (door het Rijk) aan de Afsluitdijk. Ook de vernieuwing van de bruggen bij Kornwerderzand hebben te maken met vertraging. De provincie ontwikkelde een aanbestedingsstrategie om de Friese projecten in tijd en uitvoering waar nodig te koppelen aan het Rijksproject. Het Afsluitdijk Wadden Centrum kreeg meermaals te maken met lockdowns door corona.

Gastvrijheidseconomie
De vrijetijdssector kampte ook in 2021 met de gevolgen van de coronamaatregelen en is daardoor hard geraakt. De provincie heeft het actieplan tegen de effecten van de pandemie, dat in 2020 al was gemaakt, doorgetrokken naar 2021. Ook zijn nieuwe acties toegevoegd, waaronder voor de gastvrijheidssector een subsidieregeling voor verblijfsaccommodaties.

Wadden / bestuurlijke samenwerking
Met de Waddeneilanden is in 2021 verder gewerkt aan de totstandkoming van het Programma Waddeneilanden.

Fryslân 2028 

Cultuur
De coronacrisis trok een flinke wissel op het culturele veld. Instellingen moesten tijdelijk de deuren sluiten, voorstellingen konden niet doorgaan of slechts met beperkt publiek. Vrijwel iedereen die actief was in het culturele en creatieve veld, had het zwaar. Daar hebben we ons uiterste gedaan om te helpen. Met het No en Moarn hulppakket hebben we ondernemers financiële steun geboden om zo gemiste inkomsten te compenseren. Maar er gingen ook dingen door, zoals de voorbereiding voor Arcadia, dat in 2022 voor de eerste losbarst. Ook musea toonden zich veerkrachtig en konden met nieuwe concepten toch door met tentoonstellingen.

Fries
Er is en blijft veel energie nodig om het Fries voldoende aandacht te geven. De meldingen die bij het meldpunt Frysk binnenkomen, laten zien dat het gebruik van het Fries nog niet altijd en overal even vanzelfsprekend is. Daar blijven we onverminderd hard aan werken. Via het taalplan Frysk startten we de campagne Yung Frysk. Met het Rijk werkten we aan een Sichtberensakkoart dat in 2022 ondertekend wordt door Rijk en provincie. En natuurlijk werkten we aan het Fries op scholen met bijvoorbeeld de regeling Frysk foar no en letter.

Samenwerkend Fryslân

Juist als middenbestuur weet de provincie dat het draait om het verbinden van de juiste partijen op verschillende schaalniveaus. Wij hebben ons ingespannen om de bestaande overheidssamenwerking te optimaliseren en ons in Fryslân verder ‘als één overheid’ te organiseren. Onderzoeken in 2021 naar het Bestuurlijk Regionaal Ecosysteem (BRE) Fryslân (Berenschot/Rijksuniversiteit Groningen) en ‘Droomland of Niemandsland’ (Raad voor het Openbaar Bestuur) bieden interessante handvatten om een dergelijke wijze van ‘horizontaal bestuur’ in te richten. Vanuit die gedachte spannen wij ons in om samen met de gemeenten en de VFG de lokale bestuursakkoorden inhoudelijk optimaal aan te laten sluiten bij de inzet van de volgende provinciale bestuursperiode.

In het kader van Friese samenwerking werken we samen met het Wetterskip en de VFG op gebied van onder andere de omgevingsvisie. We werken samen met de gemeenten op allerlei terreinen, internationaal zoeken we de samenwerking op Europese programma’s en interprovinciaal werken we samen binnen het IPO op verschillende beleidsthema’s zoals bijvoorbeeld Stikstof en de aanpak van de coronacrisis. In SNN-verband werken we vooral samen op de economische thema’s.

In 2021 heeft de doorstart van de Friese aanpak er toe geleid dat in het implementatietraject van de Omgevingswet een aantal goede afspraken met de betrokken ketenpartners zijn gemaakt in de keten van Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH). Daarnaast is er gestart met gezamenlijk oefenen van intaketafels en vergunningprocedures. Dit met de wetenschap dat de Omgevingswet per 1 juli 2022 in werking zou treden.

Betaalbaar Fryslân

Financiën

Baten
Als provincie ontvangen wij geld van het Rijk en hebben we eigen inkomsten. Van het Rijk krijgen we een uitkering uit het Provinciefonds. Eigen inkomsten zijn bijvoorbeeld de opcenten motorrijtuigenbelasting. De overige baten betreffen bijvoorbeeld bijdragen van derden en specifieke uitkeringen voor projecten.

Procentueel ziet dat er als volgt uit:

Lasten
Als provincie geven wij middelen uit voor de uitvoering van verschillende taken en activiteiten. Voor een deel zijn dat wettelijke taken, zoals op het gebied van Verkeer en Vervoer, Milieu, Natuur en Friese taal. Wij investeren daarnaast ook in ‘autonome taken’ zoals bijvoorbeeld Economie, Onderwijs en Sport. Wij hebben dit in de provinciale begroting verdeeld in onderstaande programma’s.

Procentueel ziet dat er als volgt uit:

De lasten zijn hoger dan de baten. Na mutaties in de reserves ontstaat het jaarrekeningresultaat (dat we hieronder toelichten).

Jaarrekeningresultaat
Wij hebben in 2021 een positief resultaat gerealiseerd van € 8,3 mln. In het verwachte begrotingssaldo 2021 was rekening gehouden met een negatief resultaat van € 7,8 mln. Het uiteindelijke rekeningsaldo is daarmee € 16,1 mln. hoger uitgevallen dan verwacht.

De grootste afwijking (€ 10,5 mln.) wordt veroorzaakt door vrijval van structurele budgetten. Het gaat hierbij met name om lagere afschrijvingslasten dan begroot en vrijval nazorgplan stortplaats Trijehûs.

Op de tijdelijke budgetten valt € 5,5 mln. vrij. Van dit bedrag wordt € 3,3 mln. teruggevraagd als resultaatbestemming.  Het gaat daarbij om de onderwerpen No en Moarn pakket II, Bodem, Kanselarij en Actieplan geluid.

Daarnaast zijn er voor € 0,7 mln. mutaties op de reserves en voorzieningen geweest, die niet waren voorzien.

Het positief resultaat 2021 van € 8,3 mln. is op de balans verantwoord als nog te bestemmen resultaat en wordt toegevoegd aan de vrij aanwendbare reserve (VAR). Het besteedbaar deel van de VAR bedraagt daarmee aan het einde van de coalitieperiode
€ 129,5 mln.

Balans
In de balans staan de provinciale bezittingen (activa) en het vermogen (passiva)

De samenstelling van het vermogen (de passiva) geeft aan hoe de provinciale bezittingen (activa) zijn gefinancierd. Te zien is dat deze bezittingen voornamelijk zijn gefinancierd door de reserves, het zogenoemde eigen vermogen.

Bedrijfsvoering
De coronamaatregelen drukten ook in 2021 een zwaar stempel op de provinciale organisatie. Met veel thuiswerken en digitaal vergaderen. Het doelaantal van 25 participatiebanen kon in deze omstandigheden niet volledig worden gehaald. Er is besloten om het Strategisch Personeelsplan te actualiseren om goed in te spelen op de vele dynamiek door onder andere wisseling van taken, krapte op de arbeidsmarkt en stijgende tarieven. Aan Provinciale Staten is in het najaar € 3,5 mln. extra gevraagd voor capaciteit; nadien bleek dat € 2,3 mln. genoeg was. Met de ondernemingsraad is een nieuwe vitaliteitsregeling afgesproken voor werknemers in provinciale dienst. Vijftien mensen hebben daar na 1 juli gebruik van gemaakt. Ook hebben we de Fryske Flexpool ingericht.