Natuur

Wat willen we bereiken?

Wij blijven de mooiste provincie van Nederland met een fraai en vitaal platteland en dynamische natuurgebieden. Hierbij speelt onder andere het herstel van de biodiversiteit. We voldoen aan de afspraken zoals we die in het kader van het Natuurpact gemaakt hebben.

We willen draagvlak creëren voor het behoud en ontwikkelen van de natuurkwaliteiten. Dit door inwoners van onze provincie te betrekken bij het ontwikkelen van natuurwaarden en, waar mogelijk, recreatief medegebruik te bevorderen. We zien steeds meer kansrijke burgerinitiatieven. Daar waar mogelijk ondersteunen wij deze. Het koppelen van kansen tussen natuur en economie speelt een grote rol. De provincie streeft naar een kwalitatief goed, effectief en vernieuwend (agrarisch) natuurbeheer met lagere beheerkosten en met meer veerkracht voor de natuur. Wij voeren de regie op het natuurbeheer binnen en buiten het Natuurnetwerk (NNN), voorheen werd dit de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) genoemd.
Op 10 juli 2019 hebben Provinciale Staten besloten om voor de natuurontwikkeling scenario 5b, Natuer mei de Mienskip (binnen bestaand budget) verder uit te werken door het uitvoeren van 3 pilots en in 2021 een definitieve scenariokeuze te maken. De voortgang van de natuurontwikkeling wordt in de paragraaf ‘Grote projecten’ beschreven. Ook voeren we de herstelmaatregelen uit de N2000 beheerplannen uit.

Wat betreft het soortenbeleid werken we aan actualisatie van het weidevogelbeleid. Daarnaast blijven we op het gebied van faunabeheer met betrokken partijen werken aan een balans tussen beschermen en beheren. In dat kader actualiseren we onze nota beheer en schadebestrijding (libje en libje litte).

De provinsje Fryslân ondersteunt de Friese Nationale Parken Schiermonnikoog en de Alde Feanen middels een financiële bijdrage en het voeren van het secretariaat. Groningen en Drenthe voeren het secretariaat van Lauwersmeer en Drents Friese Wold.

Wij voeren de Wet Natuurbescherming(Houtopstanden, PAS, Soorten en Gebied) uit door aanvragen t.a.v. vergunningen, ontheffingen en adviezen af te handelen. De Raad van State heeft op 29 mei 2019 uitspraak gedaan en geconcludeerd dat de PAS niet gebruikt mag worden als basis voor vergunningverlening. De provincie Fryslân werkt samen met de andere provincies, de betrokken ministeries, de VNG en Unie van Waterschappen aan een oplossing voor de stikstofproblematiek.

Wij willen onze bodem zo schoon mogelijk houden en geen vreemde stoffen in de Friese bodem. Wij adviseren aan het Rijk inzake de Mijnbouwwet. Het Rijk is de vergunning-verlenende instantie. In onze adviezen aan het Rijk maken wij steeds kenbaar tegen nieuwe gaswinningen te zijn en pleiten daarbij voor omgekeerde bewijsvoering.
We hanteren bij de vergunningverlening voor de zoutwinning onder het Wad het ‘hand aan de kraan’-principe. Bij de bestaande zoutwinning onder land waar dit niet het geval is, blijven wij de resultaten van de verplichte monitoring kritisch volgen tot aan de beëindiging van de zoutwinning in 2021. Als het zich voordoet, zullen wij geen medewerking verlenen aan (proef-)boringen naar schaliegassen en aan de opslag van kernafval en CO2 in de ondergrond.

Resultaten bestuursakkoord
9. er is een biodiversiteitsherstelprogramma
10. het aantal weidevogels in gebieden met agrarisch natuurbeheer neemt toe
11. er is een besluit genomen over de meest kansrijke aanpak voor het inrichten van het Natuurnetwerk in Fryslân

Welke resultaten willen we in 2020 behalen?

• In 2020 ronden we uitvoering van de gebiedsontwikkelingsprojecten Icoonproject Oude Willem en Koningsdiep 2e module af. Dit betreft de inrichting van 264 ha. Daarnaast ronden we de planvoorbereiding van Achtkarspelen Zuid 4e module (Rohel Oost), Achtkarspelen Zuid 5e module en Koningsdiep 4e module af zodat deze modules in uitvoering kunnen worden genomen.
• In 2020 werken wij in samenwerking met de partners van Natuer mei de Mienskip aan de opzet van 3 pilots.
• Wij zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de Natura 2000 beheerplannen en PAS gebiedsanalyses. Wij hebben overeenkomsten afgesloten met de terrein beherende organisaties en het Wetterskip en hebben regie op de uitvoering. Wij richten ons op het uitvoeren van de maatregelen binnen de looptijd van 6 jaar. Dit betekent dat de PAS maatregelen voor 1 juli 2021 uitgevoerd zijn.
• In 2020 zetten wij in op de reductie van ganzenschade op basis van de aanpak zoals Provinciale Staten die in juli 2017 heeft vastgesteld door het vaststellen van de ‘Fryske Guozzenoanpak 2017-2020’. De looptijd van deze aanpak is verlengd tot en met 2023 (PS februari 2019).
• Weidevogels: Voor 2020 ligt de doelstelling op 6500 gruttobroedparen. Dit ligt lager dan de doelstelling van 10.000 gruttobroedparen die in de Weidevogelnota 2014-2020 is opgenomen. In november 2017 heeft PS bij de vaststelling van de Tussenevaluatie weidevogelnota 2014-2020 ervoor gekozen om de doelstelling van 10.000 gruttobroedparen in 2020 niet naar beneden bij te stellen maar te temporiseren.

Landschap en ruimtelijke kwaliteit

Wat willen we bereiken?

Wij zorgen er, samen met anderen, voor dat Fryslân mooi blijft. De provincie werkt daarom samen met gemeenten, Wetterskip, experts, belangengroeperingen en burgers. We werken vanuit de ontwerp- omgevingsvisie aan onze opgaven en houden de basis op orde.

In het landelijk gebied vergen voedselproductie, natuur, water, wonen, de productie van duurzame energie, het landschap aanpassen bij de klimaatverandering en recreatie steeds meer aandacht en ruimte. Daarnaast verandert het landschap ook sluipenderwijs door vele kleine ingrepen. Wij streven naar herstel van landschapselementen die de provinciale kernkwaliteiten, zoals vastgelegd in de structuurvisie ‘Grutsk op ‘e Romte’ versterken en het draagvlak voor het Friese landschap vergroten.

Naast de kwaliteit van het Friese landschap willen we ook de kwaliteit van de ruimtelijke omgeving verhogen. Onze inzet ten aanzien van de ruimtelijke kwaliteit van Fryslân is gericht op een verantwoorde inpassing van nieuwe economische ontwikkelingen en het mooi houden van onze provincie.

Resultaten bestuursakkoord
12. We betrekken de gevolgen voor het landschap in al onze (beleids)keuzes.

Welke resultaten willen we in 2020 behalen?

• Wij geven uitvoering aan de structuurvisie Grutsk op ’e Romte door in provinciale
  opgaven, plannen en (integrale gebieds-) projecten landschap en ruimtelijke kwaliteit goed te borgen.
• We adviseren gemeenten en andere partijen via het ruimtelijke ordeningsspoor over de ruimtelijke kwaliteit.
• We subsidiëren de Nationale Landschappen (Noardlike Fryske Wâlden en Stichting Mar en Klif) en landschapsorganisaties met als doel behoud en beheer van het Fries landschap.
• Via cofinanciering van het Europese programma POP3, onderdeel agrarisch natuur- en landschapsbeheer, subsidiëren wij projecten voor het herstel van landschap en natuur in de klei- en veengebieden van Fryslân. Aandachtspunt is het feit dat aanvragers moeite hebben om de voorfinanciering op te brengen. De provincie faciliteert hiervoor in de vorm van een borgstelling om voor aanvragers een lening mogelijk te maken bij het Nationaal Groenfonds.

Wat mag het kosten?

Onderstaande voorstellen bestuursakkoord zijn verwerkt in bovenstaande tabel.

Natuur

Wat wilden we bereiken?

Wij blijven de mooiste provincie van Nederland met een fraai en vitaal platteland en dynamische natuurgebieden. Hierbij speelt onder andere het herstel van de biodiversiteit. We voldoen aan de afspraken zoals we die in het kader van het Natuurpact gemaakt hebben.

Herstel biodiversiteit
Een grote soortenrijkdom bepaalt onze kwaliteit van leven. Daarmee is biodiversiteit essentieel en ook als urgente opgave opgenomen in de Omgevingsvisie. De biodiversiteit (soortenrijkdom) staat onder druk. Het aantal insecten daalt, bijen hebben het moeilijk, de rijkdom aan planten neemt af. We investeren erin om die daling van biodiversiteit te keren.

In 2020 hebben we een startnotitie opgesteld, gezamenlijk met onze partners een uitwerking gegeven aan het herstelprogramma en voorbeeldprojecten financieel ondersteund.
Herstel van biodiversiteit willen we bereiken door het verbeteren van de kwaliteit van de leefgebieden en via het versterken van de verbinding tussen biodiversiteit en de samenleving. Daarbij hebben we ons als doel gesteld uiterlijk in 2025 de neergaande lijn van de biodiversiteit om te zetten in een opgaande lijn. Die lijn willen we voor de lange termijn vasthouden. Dit geldt voor natuurgebieden én voor het agrarisch en stedelijk gebied daarbuiten.

Natuurontwikkeling en -beheer
We willen draagvlak creëren voor het behoud en ontwikkelen van de natuurkwaliteiten. Dit door inwoners van onze provincie te betrekken bij het ontwikkelen van natuurwaarden en, waar mogelijk, recreatief medegebruik te bevorderen. We zien steeds meer kansrijke burgerinitiatieven. Daar waar mogelijk ondersteunen wij deze. Het koppelen van kansen tussen natuur en economie speelt een grote rol. De provincie streeft naar een kwalitatief goed, effectief en vernieuwend (agrarisch) natuurbeheer met lagere beheerkosten en met meer veerkracht voor de natuur. Wij voeren de regie op het natuurbeheer binnen en buiten het Natuurnetwerk (NNN), voorheen werd dit de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) genoemd.

Een groot deel van het Natuurnetwerk realiseren wij via onze gebiedsontwikkelingsprojecten, zijnde Achtkarspelen-Zuid, Beekdal-Linde, Koningsdiep en Alde Feanen. Projecten waar een gebiedscommissie met vertegenwoordiging uit de streek van betrokken partijen actief zijn. Samen met de inwoners van het gebied, en specifiek de agrariërs, wordt gezocht naar mogelijkheden om op vrijwillige manier invulling te geven aan de realisatie van de natuuropgave in combinatie met andere doelen. Zo voert de gebiedscommissie Koningsdiep een deel van de werkzaamheden uit vanuit de Regiodeal Zuidoost Fryslân. Prachtige koppelkansen die zo benut worden, en met de mienskip worden uitgewerkt.

Met alleen de opgaven, die bij de gebiedscommissies zijn belegd, is het NNN niet volledig gerealiseerd. Vandaar dat op 10 juli 2019 Provinciale Staten hebben besloten om voor de natuurontwikkeling scenario 5b, Natuer mei de Mienskip (binnen bestaand budget) verder uit te werken door het uitvoeren van 3 pilots en in 2021 een definitieve scenariokeuze te maken. De voortgang van de natuurontwikkeling wordt in de paragraaf ‘Grote projecten’ beschreven. Ook voeren we de herstelmaatregelen uit de N2000 beheerplannen uit.

Soortenbeleid
Wat betreft het soortenbeleid hebben we gewerkt aan actualisatie van het weidevogelbeleid. Daarnaast zijn we op het gebied van faunabeheer met betrokken partijen blijven werken aan een balans tussen beschermen en beheren. In dat kader zijn we gestart met het actualiseren van onze nota beheer en schadebestrijding (libje en libje litte).

De laatste tijd is er meer aandacht voor soorten, deels omdat we nieuwe soorten hebben mogen verwelkomen in Fryslân. Zo is onder meer de wolf gesignaleerd, wordt de populatie otters groter en zijn er twee bevers gevestigd. Daarnaast hebben we ook te maken gehad met invasieve exoten; soorten die zich buiten hun oorspronkelijke verspreidingsgebied hebben gevestigd en door hun aanwezigheid of door de groei van hun populaties een bedreiging vormen voor inheemse soorten. Voorbeelden zijn hiervan de Amerikaanse Rode Eekhoorn in Gaasterland en de watercrassula op Terschelling.

Weidevogelbeleid
In 2020 heeft de Evaluatie van de Nota Weidevogels 2014-2020 plaatsgevonden en is een Startnotitie Weidevogels 2021-2030 opgesteld samen met de Olterterppartners.
Uit de Evaluatie komt naar voren dat er de afgelopen jaren door alle bij weidevogels betrokken partijen veel inspanningen en acties zijn uitgevoerd om de weidevogels te beschermen en te behouden. In de weidevogelkerngebieden, de gebieden met beheer, lijkt de afname minder snel te gaan dan in het gangbare boerenland. Ook lijkt de afname in Fryslân minder snel te gaan vergeleken met de rest van Nederland. Het is echter niet gelukt de achteruitgang van de gidssoort grutto te stoppen en om te buigen naar een stijgende lijn. Voor de tureluur, veldleeuwerik, graspieper en gele kwikstaart zien we de afgelopen acht jaar wel een stijgende lijn. De aanpak in de weidevogelkerngebieden lijkt te werken, maar moet nog sterk worden verbeterd om een opwaartse lijn te realiseren.

Juist in onze provincie, waar de landbouw een belangrijke economische factor is en cruciaal is om een groei van de weidevogelpopulaties te realiseren, is een gezamenlijke aanpak belangrijk om met alle betrokken partijen een nieuwe balans te bewerkstelligen tussen economische activiteiten, natuur, biodiversiteit en een divers en herkenbaar landschap. Alleen dan is een duurzaam herstel van de weidevogelpopulaties mogelijk.

Op initiatief van Pieter Winsemius (oud-minister VROM), It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie en Vogelbescherming Nederland is met inbreng van zes weidevogelprovincies, landbouworganisaties, natuurorganisaties en wetenschappers het ‘Aanvalsplan Grutto’ opgesteld en op 18 november 2020 aangeboden aan minister Schouten. Met dit plan wordt ingezet op het keren van de neerwaartse trend van de grutto en andere weidevogels. Om de grutto te redden zijn optimale inrichting en beheer vereist in speciaal aan te wijzen kansrijke gebieden. Noodzakelijk hierbij is de ontwikkeling van adequate verdienmodellen die boeren verleiden aan de slag te gaan en blijven met weidevogelbeheer. Belangrijk is de gebiedsgerichte benadering in de kansgebieden te koppelen aan de agenda’s voor landbouw, veenweide, stikstof, natuur, klimaat enz. Met dit plan moet het lukken de neerwaartse trend van de grutto en andere weidevogels te keren.
De provincie heeft in 2020 een nauwe betrokkenheid bij de uitwerking van dit initiatief gehad.

Tevens zijn eind 2020 de twee Europese subsidieaanvragen LIFE IP GrassBirdHabitats en LIFE IP All4Biodiversity toegekend door de Europese Commissie. Deze projecten hebben als doel het verbeteren van de weidevogelbiotoop en het duurzaam behoud daarvan.

Nationale Parken
Nationale parken zijn de pronkstukken van onze natuur. Ook vervullen ze een veelzijdige rol binnen onze mienskip. Zo bieden ze kansen om van de natuur te genieten en tegelijkertijd bij te dragen aan het besef dat natuur kwetsbaar is en beschermd moet worden. Daarbij zijn betrokkenheid vanuit de omgeving van groot belang.

De provinsje Fryslân ondersteunt de Friese Nationale Parken Schiermonnikoog en de Alde Feanen middels een financiële bijdrage en het voeren van het secretariaat. Groningen en Drenthe voeren het secretariaat van Lauwersmeer en Drents Friese Wold.

Het ministerie van LNV heeft in 2020 een rijksbijdrage voor de periode 2020 – 2022 beschikbaar gesteld voor een kwaliteitsimpuls van Nationale Parken; Nationale Parken nieuwe stijl. Met dit bedrag wordt beoogd te werken aan grotere en sterkere parken op het gebied van kwaliteit en beleving. Vanuit Friesland is voor alle vier Nationale Parken een aanvraag ingediend.

Wet natuurbescherming
Wij voeren de Wet Natuurbescherming (Houtopstanden, PAS, Soorten en Gebied) uit door aanvragen t.a.v. vergunningen, ontheffingen en adviezen af te handelen. De Raad van State heeft op 29 mei 2019 uitspraak gedaan en geconcludeerd dat de PAS niet gebruikt mag worden als basis voor vergunningverlening. De provincie Fryslân werkt samen met de andere provincies, de betrokken ministeries, de VNG en Unie van Waterschappen aan een oplossing voor de stikstofproblematiek.

Programma Natuur
Een belangrijke pijler van de stikstofaanpak betreft het Programma Natuur. In 2020 hebben Rijk en provincies in nauwe samenwerking met de terrein beherende organisaties een Uitvoeringsprogramma Natuur uitgewerkt. Hierin staan afspraken over de ambitie en opgave, kaders voor de maatregelen, monitoring en rapportage en het samenwerkingsmodel. Met het Programma Natuur streven wij naar het op orde brengen van condities die nodig zijn voor een landelijk gunstige staat van instandhouding conform de Vogel- en Habitatrichtlijn. Hiervoor wordt een samenhangend pakket van maatregelen ingezet dat gericht is op stikstofreductie, natuurversterking en verbetering van natuur, en meer natuurinclusieve ruimtelijke inrichting. In de periode 2021 t/m 2030 wordt jaarlijks een substantieel bedrag, oplopend naar € 300 mln. per jaar landelijk beschikbaar gesteld voor natuurherstel en natuurontwikkeling, met de focus op stikstofgevoelige soorten en habitats.

Het Programma Natuur wordt gefaseerd uitgevoerd. In de eerste fase van drie jaar zullen provincies, Rijk en maatschappelijke partners starten met de uitvoering van de eerste maatregelen. Waar in eerste instantie met een bandbreedte zou worden gewerkt, is voor het vaststellen van de Specifieke doeluitkering toch gekozen om deze bandbreedte om te zetten met een gelijkmatige verdeelsleutel voor alle provincies. Voor de provincie Fryslân betekent dit dat wij aanspraak kunnen maken op 7,5%, zijnde € 45 mln. voor de periode 2021 t/m 2023. Dit is exclusief een hogere beheervergoeding voor natuurbeheer die van 75% naar 84% wordt verhoogd. De middelen voor verhoging van de beheervergoeding komen eveneens vanuit de beschikbare gelden voor Programma Natuur.

Bodem
Wij willen onze bodem zo schoon mogelijk houden en geen vreemde stoffen in de Friese bodem en werken, naast de afronding van een aantal saneringen, aan integraal bodembeleid, met daaraan gekoppeld een transitieprogramma.
Wij adviseren aan het Rijk inzake de Mijnbouwwet. Het Rijk is de vergunningverlenende instantie. In onze adviezen aan het Rijk maken wij steeds kenbaar tegen nieuwe gaswinningen te zijn en pleiten daarbij voor omgekeerde bewijsvoering.
We hanteren bij de vergunningverlening voor de zoutwinning onder het Wad het ‘hand aan de kraan’-principe. Bij de bestaande zoutwinning onder land waar dit niet het geval is, blijven wij de resultaten van de verplichte monitoring kritisch volgen tot aan de beëindiging van de zoutwinning in 2021. Als het zich voordoet, zullen wij geen medewerking verlenen aan (proef-)boringen naar schaliegassen en aan de opslag van kernafval en CO2 in de ondergrond.

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie)

Hebben we de gewenste resultaten bereikt?

Landschapsbeleid en ruimtelijke kwaliteit

Wat wilden we bereiken?

Dat Fryslân mooi blijft. De provincie werkt hiervoor samen met gemeenten, Wetterskip, experts, belangengroeperingen en burgers. We hebben vanuit de omgevingsvisie gewerkt aan onze opgaven en om de basis op orde te houden.

In het landelijk gebied vergen voedselproductie, natuur, water, wonen, de productie van duurzame energie, het landschap aanpassen bij de klimaatverandering en recreatie steeds meer aandacht en ruimte. Daarnaast verandert het landschap ook sluipenderwijs door vele kleine ingrepen. Wij hebben ons ingezet voor herstel van landschapselementen die de provinciale kernkwaliteiten, zoals vastgelegd in de structuurvisie ‘Grutsk op ‘e Romte’ versterken en het draagvlak voor het Friese landschap vergroten.

Naast de kwaliteit van het Friese landschap willen we ook de kwaliteit van de ruimtelijke omgeving verhogen. Onze inzet ten aanzien van de ruimtelijke kwaliteit van Fryslân was gericht op een verantwoorde inpassing van nieuwe economische ontwikkelingen en het mooi houden van onze provincie.

Hebben we de gewenste resultaten bereikt?

Wat heeft het gekost?